ئاگادارکردن

ئەو بڕیارە پارتی دیموکراتی کوردستانە، جویر زەنگە کە لە هەولێر کوتیا و لە بەغدا رەسیە گووش و دەنگدانەوەگەی وە تەواوی هەرێم درویژەو بوود  چوینکە پایەیگ بنەڕەت سیاسییە کردارە لە عراق، و یەکیگ لە پایەیل دەوڵەتە، وە ئاشکرا ئویشێد کە "بازیە سیاسییەگە بویەسە تایبەتمەنی ناهاوسەنگی و سەرسامکەر."

پارتی لە سەرەتا وە بازیگەر سەرەکی خەبات دژ وە رژیم دیکتاتۆری دریەێدە قەڵەم ئیجا وە یەکیگ لە ئەندازیارەیل عراق دویای 2003 و دەستوور 2005، ئەو وەختە لەو سەردەمیشەو هاوبەشیگ سەرەکی بوی لە گشت حکومەتە یەک لە دویای یەکەیل عراق، و سەرۆکایەتیی چەن حکومەتیگ و سەرۆکایەتی هەرێم لە ساڵەیل نەوەتەیل سەدەی گوزەشتە کردگە.

ئەو لەڕی بەیاننامەی نویسینگەی سیاسی خوەی ئویشێد “لە بەرژەوەنی گەلەگەمان و وڵاتمانە” بەشداری نەکەیمن لە هەڵوژاردن هەرێم کە بڕیارە لە ١٠ی حوزەیران ئایندە ئەنجام بدریەێد.

 لە وەختیگ کە "بەیاننامەی زەویلەرزە " نشانەس ئەرا ئەوەید کە بنەڕەتەیل "دەوڵەت" لە مەترسیە، ئی حیزبە بیجگە لە قورسایی مێژوویی خوەی لە یادەوەری کوردی و عراقی وە گشتی، لە پیشەنگی نوێنەرایەتیی کورد و کۆمەڵایەتی و ئایینی ترەکە و توێژە نەتەوەییەیل لە ناوچەکە، و جویر بازیگەر سەرەکی بەشداری کردگە لە داڕشتن ژیان سیاسی لە عراقر تەنانەت لە وەرجە ساڵ ٢٠٠٣ەو، ئەو و هیزە عراقی و کوردییەیل ترەک بنەڕەت سیستەم نوو دیموکراسی دامەزرانبە لە وەختەیل سیاسی هەستیار، ئەوەگ لە نائومیدی چوود لە شبوازەیل کردەوەی سیاسی و دەستووری.

نویسینگەی سیاسی پارت دیموکراتی کوردستان لە بەیاننامەیگ وت: “ وە نووڕین ئیمە لە بەرژەوەنی گەلەگەمان و وڵاتمانە پارتیمان پابەن نەوود وە بڕیاریگ نادەستووری کە لە دەیشت ئیرادەی خەڵک کوردستان و ئەو سیستەم دەستووریە کە چەسپیاگە دامەزریاس  و بەشداری نەکردن لە هەڵوژاردنیگ کە وە پێشێلکردن یاسا و دەستوور و لە ژیر چەتر سیستەمیگ هەڵوژاردن ئەنجام بیریەێد”.

لە بەیاننامەگە ئەرا خەڵک هەرێم کوردستان وت: “لێرە لایەنەیل هاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەت خەیمنە وەردەم وەرپرسیارێتی نیشتمانی خوەیان لە جیوەجیکردن دەستور و گشت بڕگەیل ڕێککەفتن سیاسی و ئیداری وە دروسکردن حکومەت ئیسە وە سەرۆکایەتی محمد شیاع سودانی، دووپات لەوە کرد کە “وە پیچەوانەی ئەوان نیەتوەنیمن درویژە وە پرۆسەی سیاسی بیەیمن”.

رووژ 21 شوبات 2024، دادگای فیدراڵی بڕیارەیل یاسای هەڵوژاردن پەرلەمان کوردستان دەرکرد، کە بریتی بوی لە هەڵوەشانن کورسییەیل “کۆتا” و هەڵوەشانن کۆمیسیۆن باڵای سەروەخۆی هەڵوژاردنە فیدراڵیەگان لەجیای فراکسیۆن کوردستان بنیشێد.

لە پشت ئەو بڕیارە لایەنە تورکمانییەیل هەرێم کوردستان، لە 12ی ئازار 2024، ئەرا بایکۆت هەڵوژاردن، جویر ناڕەزایەتییگ وەرانوەر بڕیارەگەی دادگای فیدراڵی هات.

لە وەرانوەر ئەوە مەسعوود بارزانی، سەرۆک پارت دیموکرات کوردستان راگەیان بڕیارەگەی دادگای فیدراڵی گورزیگە لە هاوبەشی و وەیەکەوژیان.

ڕێککەفتنەیل دریانە روی دیوار 

لە لێدوانیگ لەبان گامەیل پارتی، کامل ئەلغرێری، سەرۆک سیاسی پێکهاتەی سوننە وت: “هەناێ حکومەت سودانی دروس کریا، وەگەرد گشت لایەنە سیاسییەیل ڕێککەفتن بوی، چ وەگەرد پێکهاتەی کوردی یا وەرد پێکهاتەی سوننە، و لەلایەن گشت لایەنەیل شیعە واژوو کریا بەڵام ئەوەگ ڕویدا ئەو وە تەنیا لە دەسەڵات بوی و ئەو ڕێککەفتنەیلە خریانە پشتگووش، یەیش بویە مدوو ئەوەگ قەناعەت بارێد کە هویچ بانانیگ لە پرۆسەی سیاسیی ئیسە نییە”.

غرێری ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: “لایەنە شیعەیل ڕێز و پابەنی وەو ڕێککەفتەیلە نەگردن، وە ئەگەر ڕێز لە کشت ڕێککەفتەیل نەگیریەێد و جیوەجی نەکریەن، مەزەنە کریەێد کیشانەوە لە پرۆسەی سیاسی تەنانەت لە لایەنە سوننەیلییش بوود کە هویچ داواکارییگیان جیوەجی نەکریاس و خریانە پشتگووش”.

دووپات کەێد “ئەو پڕۆسە سیاسییە لە دوای 2003 دەسوەپی کرد وەگورەی ڕێککەفتنیگ دەستووری بویە، ئەراوە بایەسە وە پیدان مافەیل هەرێم و چارەسەرکردن گیچەڵە گیرهاتگەیل جیوەجی بکریەێد، لەباوەت چگن وەناو گیچەل وەرد هەرێم، یەیش دەوڵەت لاواز کەێد، حکومەت، و پرۆسەی سیاسییش، و یەیش لە بەرژەوەنی هویچ کەسیگ نییە”.

لەژیر رووشنایی وەزویکردن هەڵوێستە سیاسییەیل لە هاوسووزی وەرد هەڵوێست پارتی، پارت تورکمانی پشتیوانی خوەی ئەرا بڕیارەگە ڕاگەیان و کاندیدیگ سەروەخوەی پەیوەندی وە بایکۆتکردن هەڵوژاردن کرد و داوای دویاخستنی کرد.

لەلای خوەییش یەکێتی نیشتمان کوردستان راگەیان کە نووڕیمن کیشانەوەی پارتی دیموکراتی کوردستان لە هەڵوژاردن پەرلەمان هەرێم وەرجەوەختە، دووپاتیش کرد کە گردەوبوینیگ ئەرا دانوسەنین لەو باوەتە ئەنجام دەێد.

سەرکردە لە یەکێتی، سەعدی ئەحمەد پیرە لە بەیاننامەیگ رەسیە ئاژانس شەفەق نیوز راگەیان، “دیوان سیاسی یەکێتی  گردەوبوینیگ ئەنجام دەێد ئەرا تاوتوێکردن بڕیار پارتی دیموکراتی کوردستان لەباوەت هەڵوژاردن پەرلەمان هەرێم کوردستان”.

دووارەبوین سیناریۆی سەدر

 لە وەرانوەر ئەوە سەرۆک ناوەند هویرەوکردن سیاسی، د.ئیحسان ئەلشمەری ئویشێد: “بڕیارەگەی پارت دیموکرات کوردستان پەیام ناڕەزایەتییە وەرانوەر بڕیارەیل دادگای فیدراڵی، بەڵام وە دوو ئاراستە، یەکەمیان وەرەو هیزە کوردییەیل کە قەناعەت وە بڕیارەیل دادگای فیدراڵی دیرن، و ئاراستەگەی تریش وەرەو هاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەتە، وەتایبەتی کە مەسعوود بارزانی رەسیەسە ئەوە کە “ئەوەگ ئەرا قەوارەی دەستووری هەرێم کوردستان و فیدراڵی وەدەس هاتگە هویردە هویردە شیویەێد”.

شمەری ئەرا ئاژانسی شەفەق نیوز وتیش: “بیجگە لەوەیش بارزانی درک وەوە کەێد کە پرس هەڵوەشانن پشکەیل هاتێ کاریگەری فرەیگ لەبان قورسایی سیاسی ئەو جویر حزبیگ بوود و ئەرای دەرکەفێد کە بەشیگ لەو بڕیارەیلە لەی دواییە دەرکریانە پارتی  جویر حزبیگ کەنە ئامانج - وەتایبەتی لە پرس هەڵوژاردن- زیاتر لە وەئامانجگرتن ئەو هیزە کوردییەیل.”.

 وتیش: "ئەراوە وەیجویرە دیارە هەڕەشەی بەشدارینەکردن لە هەڵوژاردنەیل پیشەکییگ بوود ئەرا کیشانەوە لە پڕۆسەی سیاسی وە سیناریۆیبگ هاوشیوەی سەدر و ئمجا لە تەواو پرۆسەی سیاسی و ئەو نەخشە سیاسییە کە سەرکردایەتیی کرد”.

ڕەوت سەدری لە 29ی ئاب 2022 لە پڕۆسەی سیاسی کیشاوە، دویای ئەوەگ موقتەدا سەدر ڕێبەرەگەی بڕیاردا نوێنەرانی بلۆک "سەدری"ەگەی لە پەرلەمان بکیشێدەو (76 کورسی لە بڕ 329 کورسی)، ئیجا بڕیاری وازهاوردن لە کار سیاسییەوە، دویای زنجیرەیگ رویداو گەورە کە وە خوەینشاندام دەسوەپی کرد، و وە رەسین ئەرا ناوچەی خەزرا لە بەغدا وەگەرد کوتلە چەکدارەیل کۆتایی هات، یەیش دەرفەت وە هاوپەیمان "چوارچیوەی هەماهەنگی" دا ئەرا دروستکردن فراکسیۆن پەرلەمانی، و ئیجا حکومەت دروس بکەن. 

دەسوەردان ناودەوڵەتی

لەلای خوەییش توێژەر کاروبار سیاسی، سەفا بەغدادی، ئەرا ئاژانسید شەفەق نیوز وت: “ڕویدانی ناوەندگیری ناوخوەیی، کاراکردن لایەن دیپلۆماسی، و هاتنە ناو لایەنە دەرەکییەیل (هەرێمی و ناودەوڵەتی) کە قسە و سڵا لەناو عراق دیرن، ئەرا چارەسەری ئەو پرسە و گلەوداین پارتی ئەرا پرۆسەی سیاسی، ئەگەر وەگەرد بڕیار بایکۆت بچوود”.

باس لەوەیش کەێد کە “وەرجە چەن رووژیگ  ئەندامیگ دادگای فیدراڵی کیشاوە، ئەو گامە کارتیگ فشار بوی کە پارتی دیموکراتی کوردستان لەبان حکومەت عراق وەکاری هاورد”، وتیش “پرۆسەی سیاسی لەبان زەمینەیگ تۆکمە نییە،  کە دۆڕیایەگە حوکم کەێد و براوە لە پرۆسەی سیاسی دەرچوود و خوەی کیشێدەو، هەرچەن ئەو "گەورەترین بلۆک بوی"، جویر دەسنیشان ئەرا کیشانەوەی رەوت سەدری.

جی باسە، دادوەر عەبدولڕەحمان زێباری، ئەندام دادگای فیدراڵی عراق، لە 12ی ئازار کیشانەوەی خوەی لە دادگا کە باڵاترین دەسەڵات دادوەرییە لەبان ئاست وڵات ڕاگەیان، جویر ناڕەزایەتییگ وەرانوەر ئەوە بڕیارەیلە کە لەی دواییە دژ هەرێم کوردستان دەرکریان.

سیناریۆی دووارە

چەودێرەیل ئویشن ئەو بڕیارەیل پارتی دیموکراتی کوردستانە و وەرجە ئەویش رەوت سەدری، درویژەپیدەر بڕیار دویرخستن محمد حەلبوسی سەرۆک پەرلەمان و پارتەگەی “تەقەدوم”ە، دویای ئەوەگ دادگای باڵا لە مانگ تشرینی دویەم گوزەشتە بڕیاردا وە كۆتاییهاتن ئەندامیەتیب، لە وەختیگ کە خول دویەمی جویر سەرۆکی پەرلەمان دەستوەکاربوی، یەیش پۆستیگە کە ئەرا یەکەمجار لە ساڵ ٢٠١٨ وەریگرد، جویر وەناوبانگترین کەسایەتی سوننە لەناو مەیدان عراق.

وتیش: “ئەگەر دەرکردن حەلبوسی، وەو شیوە کە تەقەلای دریا، نوێنەرایەتی پەراویزخستن ماف سوننە کرد ئەرا هەڵوژاردن نوێنەرەگانیان، و سەدریش جویر جەماوەرترین کەسایەتی شیعە قبوڵکرد، ئەوە  ناڕەزایەتیی پارتی دیموکراتی کوردستان ئیسە کە دیارترین نوێنەر کوردە کیشێد، کە سێ پێکهاتەی سەرەکی لە عراق دی هەس وە دڵنیایی نیەکەن، بەسە ئەرا ئەوەگ باوەڕمان وەوە بوود کە پاچک سیستەم سیاسی عراق توانای گامناین وەرەو بانان دیرێد.