راپۆرتیگ ئوسترالی لەباوەت قەیران ئاو عراق

شەفەق نیوز/ سایت "یانەی سیاسەت" ئوسترالی، ئەو سەختیەیل سیاسی و کۆمەڵایەتیە دیاری کرد ک عراق وەگەرد دەرچگنی لە دەیان ساڵ جەنگ کەفێدە وەریان، لە چین قەیران ئاوەگە، و دەسنشان ئەوە کەێد ک سەرکردەیل خوەرئەڵات ناوڕاس بایەتە وەیەکەو ئەرا لادان لە ململانە کار بکەن، وەگەرد کەفتن ناوچەیان وەژیر کاریگەری کەمەوبۊن ئاو.       

سایتە ئوسترالیەگە لەو راپۆرتیە ک ئاژانس شەفەق نیوز وەرگیڕانی کرد باس شەت عەرەب کرد، ک جۊر دەماریگە ئەرا ژیان شار بەسرە،  ک دەیان ساڵ لە بەد وەڕیەوبردن هیشت چەمەگە پیس بوود و بینا ژیرینە بخورمیەێد، تا لە ساڵ ٢٠١٨ رەسیە لوتکە، هەنای زیاتر لە ١١٨ کەس لەوەر نووشین ئاو پیس، رەسینە خەسەخانە.           

وتیش: ئەوەیش وەگەرد بەرزەوبۊین پلەی گەرمی تاوسان بۊی، ک فرەجار لە ٥٠ پلەی سەدی رەد کەێد، و هەمیش شکستهاوردن بینا ژیرینەی تووڕ کارەبا، ک هیشت ناڕەزایی جەماوەری بوود، و ١٢ کەس لەلای کەمەو لەناویان کوشیا.      

راپۆرتەگە ئەو ناڕەزایەیلە جۊر نشانەیگ ئەرا ئەو رەفتارەیل درۊژ ماوە لە عراق دانا، ک مەزەنە کریەێد ئاست گەنجەیلی لەناو ئەو ٤٠ مەلیۆن عراقیە لە ساڵ ٢٠٢٥٠ وەزۊ زیای بوود، وتیش: ئەگەر بنووڕیمنە کاریگەری ئاڵشتبۊین کەشوهەوا،  زانیمن ک زوور فرەیگ تیەێدە بان ئاوەگە.             

خراوبۊن ٨٧% لە زەۊیەل کشتوکاڵی بەسرە          

راپۆرتەگە لە زوان ریخریاگ "هيومن رايتس ووچ" ئۊشێد: هەنای ٧٠% لە دانیشتگەیل بەسرە پشت وە کشتوکاڵی بەسێد، دزەکردن ئاو دەریاگە وەرەو چەم شەت عەرەب نزیکەی ٨٧% لە زەۊی کشتوکاڵی لە پارێزگاگە گوما کەێد.       

هەمیش وت: وەگەرد ئەوە ک نیمەی دانیشتگەیل باسرە هانە خوار کڕ نەداری، و بەرزەوبۊن ئاست بیکاری، ٢ گلەوخواردن شمارەی فرەێگ لە گەنجەیل و میلیشیایلە ئەرا ناوچەیلیان، ئەوە گشتی ئەوەسا بوودە کاریگەری لەبان چینە ناسکەیلە.         

باوجی راپۆرتە ئوسترالیەگە دووپات کرد ک باوەتەگە تەنیا لە بەسرە نییە، و دیاری کرد ک بەرنامەی نەتەوە یەکگرتگەیل ئەرا ژینگە رەسیە ئەوە ک عراق ساڵانە ١٠٠ هەزار دۆنەم لە زەۊە نەختەیلی لەدەس دەێد، ئەوەیش لەوەر زیایبۊن ئاست بیاوانی و بەرزەوبۊن پلەی گەرمی و کەم وارانی.      

وەگەرد ئەوەیش،  راپۆرتەگە دووپات کەێد ک ئاڵشتبۊن کەشوهەوا خوەی تەنیا هووکاریگ نییە ئەرا قەیران ئاو، باوجی گەندەڵی و بەد وەڕیەوبردن ئاوەگەیش دەسمیەتی کەمبۊن لە بەرهەمهاوردن لە بینا ژیرەی ئاوەگە کردن، ئەراوە، فرە جار شۊنە گشتیەیلە بیوەی نیین، و وەگەرد ئاوەڕۆ و شووری و زواڵەی پیشەسازی تیکڵا بوود.           

چەک بەنداوەیل          

وەگەرد ئەوەیش،  ئەو هووکارە سەرکیەگە ئەرا قەیران ئاوەگە، خوەی دروسکردن بەنداوەیل لەبان سەرچەوەیل ئاوەگەس، ک نزیکەی ٩٨% لە ئاو عراق لە تورکیا و ئیران و سوریا تیەێد، واتە هەر ئاڵشتییگ لە تەکان ئاوەگە لەی دەوڵەتەیلە، عراق کەفێدە کاریگەرییی، وتیش؛ ئەوەگ نیگەرانی پەیا کەێد خوەی لەو هەلقوڵانەسە ک تورکیا لە بیناکرد بەنداوەیل وەخوەی دۊنێد، ک پلان ئەرا دروسکردن ٢٢ بەنداو نوو لەبان  سەرچەوەی دیجلە و فورات هەس.        

وەگەرد ئەوەیش، خود عراقیش خاوەن پەنج بەنداو سەرەکیە لەبان چەک فورات، و سێ بەنداو لەبان چەم دیجلە،  ک هەمیش وەشیوەیگ گەورەتر کاریگەری لەبان تەکان ئاوەگە و کشتوکاڵی دیرێد، وەگەرد ئەوە ک بیناکردن بەنداوەیل ئاست هڵم بۊن ئاو زیای کەێد و نوای لافاوەیل زمسان گرێد ک ئەو لافاوەیلە شووری خاکەگەی باشوور حراق وەرەو خەلیج تەکان دەن.        

وەگورەی نەتەوە یەکگرتگەیل،  تەکان چەم دیجلە و فورات لە ساڵ ٢٠٢٥ ئەرا زیاتر لە ٢٥% و ٥٠% کەمەو بوود، ئەراوە کەمەوبۊن تەکان ئاوەگە بوودە هووکاریگ سەرەکی ئەرا زیایبۊن شووری شەت عەرەب.            

سیاسەتکردن ئاو عراق            

لەشان ئەوە، راپۆرتەگە نشان دا ک میژوو پرە لە وەکارهاوردن ئاو ئەرا کارەیل سیاسی لە عراق،  و دیاری کرد ک بیناکردن بەنداوەیل تورکیا هیشتەی لەبان بەرژەوەنی خوەی لەناو عراق زاڵ بوود، و داعشیش بینای ژیرینەی ئاویاری ویران کرد، و مین و تەقەمەنی لەناو دالیەیل کشتوکاڵی دانا، و هەمیش لە سەردەم سەدام حسێن ئەهوارەیل باشوور لە شیعە چووڵ کرد، ک  کەلتوور رەفتاریان شیوان.        

باوجی راپۆرتەگە نشانەیلیگ گەشبینی کرد، و دیاری کرد ک لەوەزتیگ ک شایەت سیاسەتەیل ئاوی بوودە سەرچەوەی شیواشیو، باوجی هەمیش بوودە سەرچەوەیگ ئەرا چارەسەری.       

وتیش: عراق لە ئاوەدانکردن ئەهوارەیل باشوور ئی کارە کرد، ک دیاری کەێد چۊن ئەرزش ئاو لە ئابووری فرەتر بوود و دەسمیەتی ئەرا وەدادڕەسین کەسە دۊرخریاگەیل بەێد.         

یەکسانی ئاو        

راپۆرتەگە رەسیە بانگوازیگ ئەرا قۊلکردن یەکسانی ئاو لە عراق،  ئەوەیش وەڕی چارەکردن ئی باوەتە وە چەویگ رینمایی و ئاوی کۆمەڵایەتی،  و وەوەرچەوگردن گڕخواردن ئاوەگە لە عراق وەشیوەیگ گشتگیر، و کاریگەیی لەبان یەکسانی کۆمەڵایەتی و گرنگی کەلتووریی لە چین ناوخۆیی.      

  وتیش،  شایەت ئیجۊر نزیککردنە، بوودە پلاتفۆرمیگ ئەرا هاوبەشی لەبان سنوور ئیران و تورکیا و سوریا ک ئەوانیش کەفتنەسە وەر ئی سەختی ئاوە وەگەرد دەوڵەتەیل فرەیگ لە جەهان،  ئەوەیش وە بیناکرن بڕوایی و هاوکاری، ئەرا نواگرد سەختیە هاوبەشەیلە، وتیش؛ وەو جۊرە توانای لادان لەو ململانە هەس ک  شایەت قەیران ئاو دروسی بکەێد.