هووزه‌يل و ئێڵه‌يل كورد له نويسريايل سايكس
سايكس وه ناوچه‌يلێگ له كوردستان چوی: هه‌ولێر، سڵيمانی، موسڵ، جزيره‌ی بۆتان، كۆيه، زاخۆ، عه‌ماديه، دوكان، ناوچه‌يل بارزان و زێباری، وان و ئارارات سه‌فه‌ر كرديه‌و نوڕسنه‌يل خوه‌ی له سێ كتاو نويسايه.
مه‌لا مه‌حمود بايزيدی نويسێد: وه په‌ی ئه‌و ئاماره‌گ ده‌وڵه‌ت عوسمانی گرتيه و هه‌سه‌ی، نزيك ٧٠٠ تا ٨٠٠ هووزو كوردی هه‌س.
له‌سه‌رده‌م سوڵتان سوله‌ێمان قانوونی له ساڵه‌يل(١٥٢٠-١٥٦٦) ك وه ئيران و به‌غدا هێرش ئه‌كا، وه‌ل فێشتر سه‌رۆكه‌يل هووزه‌يل كوردا هاوپه‌يمان ئه‌ده‌ی و وه هووزه‌يل كورد ئه‌ی ده‌رفه‌ته دايه تا له سنووره‌يل ناونی ئيران و توركيا نيشته‌جی بوون.
هووزه‌يل كورد له ئه‌ی ناوچه‌يله سنووريه، قه‌ڵايلێگ وه‌پا كه‌ن و پاراستن سنووره‌يل و سه‌رزه‌مين ژێرده‌سڵات عوسمانيه‌يل له وه‌رايوه‌ر هێرشه‌يل ئيران گرنه‌و مل خوه‌يان.
هووزه‌يل كورد له ئيمپراتووری عوسمانی(مارك سايكس)
سايكس كورد ئه‌كا وه سێ به‌شه‌و:١- كوچوه‌ره‌يل ده‌يشت و ته‌په‌يل باشوور ك له روی روخسار ده‌وم چه‌وه‌و و ره‌سمه‌يلێگ ديرن وه‌ل يه‌كا جياوازی ئه‌و جووره‌ێگ نه‌ێرن و فێشتر ئه‌وانه ده‌وڵه‌مه‌نه‌يل شوانێگن ك كار كشتوكاڵ كه‌ن. له ئاسنگری و به‌ن رسين و دروس كردن سييه‌ماڵ و... تد، فره خاس زانن. ئويشن ك فره له جه‌نگاوه‌ريل سوپای ئه‌شكانيه‌يل له ئايه‌مه‌يل ئه‌ی كوچوه‌ره‌يله پێكهاتوين.
٢- هوووزه‌يل نيشته‌جی بوی له كويه‌سان.
٣- كوچ نشينه‌يل كويه‌سانه‌يل، ئه‌وانه نيشته‌جی جزيره باكوورن ك له لايه‌ن حاكمه‌يل به‌غداه‌و وه‌رێه‌و بريانه. له ژێر ناو بڕێگ له‌ی هووزه‌يل كورد له نويسريايل سايكس هاتنه، تيه‌ريمان:
هه‌ماوه‌ند: ١٢٠٠ خێزان ك له جوانمێرترين و ورياترين هووزه‌يل كورد وه هساو ئه‌يه‌ن و له تيروه‌شان و ئاسنگه‌ری فره زانن و شاره‌زايشن. له ساڵ ١٨٧٨، ٦٠٠ كه‌س له پيايل جه‌نگاوه‌ر ئه‌ی هووزه ره‌قنه وه قه‌فقازيا كردنه‌و وه‌ل وه‌دس هارودن و خارت كردن ئه‌وره، وه‌ل ماڵ و چشت فره‌ی هه‌ڵه‌وگه‌رديانه. فێشتر كه‌سه‌يل هه‌ماوه‌ند وه زووان عه‌ره‌وی قسيه كه‌ن، وه‌لی زووان كوردی زووان فه‌رمیيانه(هه‌ماوه‌ند يه‌كێگ له هووزه‌يل ناودار سلێمانیه وه هساو ئه‌يادو هويچ وه‌ختيش وه زووان عه‌ره‌وی قسيه نه‌كردن و ده‌وڵه‌ت عوسمانی بڕێگ له ئايه‌مه‌يل ئه‌ی هووزه له سه‌ده‌ی ١٩ وه ليبيا و سوريا كوچوه‌ر كرديه).
خوه‌شناو: دوهه‌زار خێزان ديرێد، ئه‌را ئايه‌مه‌يل هووز شێخ به‌زينی كار كه‌ن. له ديدارێگ ك سايكس وه‌ل ئاغا سه‌رۆك ئه‌ی هووزه داشتيه، ئويشێ ئه‌وی له‌يوا وه پيم وت: ئه‌مبيسۆده‌ست كوڕ ساراندرۆز وه‌زير سوڵتان سه‌ليم بويه، ئه‌مبيسۆده‌ست له پانا كوڕ ئيمام حوسين(د.خ) بويه، كلوانكێگ سه‌نيه ك وه عينوان مور و نيشانه‌ی حوكمڕانين وه ناوچه‌يل ئيمه له ناونی كرماشان و موسڵ وه‌كار هاورديه‌سه‌ی، ئه‌مبيسۆده‌ست باوگه گه‌ورای خوه‌شناوه‌يل بويه.
شێروان: ١٨٠٠ خێزان، ناو ئه‌ی هووزه له جی نيشته‌جی بوينيان گيرياس و مه‌ردمانێگ فره زامه‌ت كيش و ميواندارن.
بارزان: ٧٥٠ خێزان، ناو خوه‌يان له ناوچه‌ی بارزان گرتنه. ئه‌ی هووزه وه‌ل جه‌نگاوه‌ره‌يليا له بنه‌ماڵه‌ی وه‌رێز شێخه‌يل بارزان ناودار بوينه.
سه‌نامنه‌لی يا سينامه‌ينلی: ٢٦٠٠ خێزان، هووزێگ گه‌ورا له شيعه‌يل ده‌ورو وه‌ر ناوچه‌ی مه‌لاتيه‌ن و وه زاراوه‌ی كوردی وان فره وه زووان فارسی نزيكه.
له‌كه كورد: هووزه‌يل بويچگن ك هانه نزيكی ئه‌ده‌نه‌و ئويشن ئه‌وانه وه زووان توركی قسيه كه‌ن، هه‌ر وه‌يجووريشه وتنه: بڕێگ له ئايه‌مه‌يل ئه‌ی هووزه له خاك فارس نيشته‌جی بوينه.
ماجده خوه‌رشيد
