كارگه‌رى كورد له بان مێژوو موسڵ
له جه‌نگ ده‌وڵه‌ت عوسمانى وه‌ل رووسيا، شوڕشگه‌ره‌يل وه سه‌رۆكايه‌تى مه‌حمه‌د كوڕ شێخ تاهر نه‌قشبه‌ندى له رووژ 16 جۆه‌ن ساڵ 1877 زايينى له شار موسڵ چينه‌سه خوه‌رهه‌ڵات قه‌فقازيا و قارس و ئه‌دره‌هان .
له سه‌رده‌م حوكمڕانى يه‌كێ له واليه‌يل عوسمانى له شار موسڵ باوه‌ته‌يلێ گه‌ناته‌كارى ماڵى و سه‌نن رشپه‌ت له لايه‌ن كارمه‌نده‌يل دوينيه‌يد ك بڕێگ له ئه‌ى كاره‌يله وه سه‌نن ئه‌را خه‌رج جه‌نگ ناوده‌ر كردنه.
ئه‌را نموونه: له سه‌يته‌ره‌ى ناوچه‌ى زيبار له ويلايه‌ت موسڵ، باوه‌ته‌يل له گه‌ناته‌كارى ماڵى له لايه‌ن بڕێگ كارمه‌نده‌يل و دزين به‌شێ له باج و خه‌راجێ ك له مه‌ردم وه زوور سه‌نيايه و رشه‌پت سه‌نن پۆليس(ژاندارمرى) و ده‌س گرتن وه سه‌ر خوراك مه‌ردم وه په‌ڵپ يه‌گ ئه‌را به‌ره‌ى جه‌نگ هه‌وه‌جه وه پێ ديرن و... تد دوينيه‌يد.
وه‌ل بڵاو بوين ئانوفلانزا له ناوچه‌ى زيبار ك مه‌رج ته‌ندروستى ئه‌ى ناوچه ئه‌خاده مه‌ترسى و وه‌ره‌و گه‌نى ئه‌چێ و ئه‌ى جه‌مگاى بويچگه ئه‌باده ناو خه‌فه‌ت گه‌وراى و ئه‌ى نه‌خوه‌شيه ئه‌دێ وه مه‌مه‌ر يه ك فره له نيشته‌جيه‌يل ئه‌ى ناوچه بمرن.
له‌ى باوه‌ته، عه‌بدولعه‌زيز وه يه ئشاره ئه‌كا: جه‌نازه‌ى مردگه‌يل بردنه‌و خسنه‌سه ناو كه‌نێگ له ده‌يشت له ئاوياى، چوين ك نه‌تويه‌نستنه ئه‌را گشتيان مه‌راسم كه‌فن و ده‌فن وه‌پا بكه‌ن.
قه‌ساب وێنه‌ى تر له گه‌ن ره‌فتارى كارمه‌نده‌يل وه‌ل مه‌ردم يه ئويشێ: مه‌ردم ئاوايى هه‌رن ئه‌را گرده‌و كردن خوراك چينه‌سه ئاوايه‌يل كوردنشين نه‌يروه و رێكا و له‌ى ئاوايه‌يله چشت و مێشت خوه‌يان سه‌ننه‌و هاتنه‌سه‌و وه ئاوايى خوه‌يان.
وه مه‌مه‌ر كزه‌و بوين كشتوكاڵ ئه‌وه‌يشه له مووده‌ى سه‌ردى و سوزو سه‌رماى توندو فره‌و بوين هێزه‌يل عوسمانى ئه‌را خواردن و خوراك وه تايبه‌ت له دوياى يه‌گ خوه‌يان له باشوور عيراق و به‌غداو...تد كيشانه‌سه‌و و له‌يره جيگر بوينه، ئه‌دێ مه‌مه‌ر هه‌ژارى و فه‌قيرى نيشته‌جيه‌يل ئه‌ى ناوچه.
هه ئيچنه‌يشه، هاتن بڕێگ له كۆچوه‌ره‌يل له خوه‌رهه‌ڵات توركيا ك فێشتريان كورد بوينه‌و وه‌ليانيشا ئه‌رمه‌نيه‌يل دوينيه‌ن، وه مه‌مه‌ر فره‌و بوين كوشتن نيشته‌جى بويه‌يل له سه‌رده‌م ساڵه‌يل جه‌نگ جه‌هانى يه‌كم، هه‌ژارى فێشترێ ئه‌ياده ئه‌ى ناوچه. ژماره‌ى كۆچوه‌ره‌يل ئه‌رمه‌نى ك له‌و سه‌رده‌م هاتنه‌سه موسڵ، نزيك وه 8 هه‌زار كه‌س و كۆچوه‌ره‌يل كورديش 70 هه‌زار كه‌س مه‌زنه كريه‌ن.
وه‌لى له بان دڵنگ كوردى له ويلايه‌ت موسڵ، جياوازى فره‌ى له ناونى ئه‌وه وه‌ر كردن دڵنگ عه‌ره‌وه‌يل و كورده‌يل نيتشه‌جى موسڵ هه‌سه. دڵنگ وه‌ر كورده‌يل چه‌سپياى تره وه جه‌سه‌ى ئايه‌مه‌و، وه‌لى دڵنگ وه‌ر عه‌ره‌وه‌يل وشا تره. مه‌مه‌ر يه‌يشه ئه‌توانيم هه‌ڵه‌وگه‌ردنيم وه شێوه‌ى ژيان سروشتى كورده‌يل له ناوچه‌يل كويه‌سانى باكوور موسڵ بزانيه‌يد.
هه ئيچنه‌يشن سه‌رد بوين جه‌و هه‌وايش ئه‌دێ وه مه‌مه‌ر يه‌گ كورده‌يل شواڵێ له تويك بزن ئه‌را خوه‌يان برسن و بكه‌نه‌ى پاى خوه‌يان. ئمجا وه‌ل ئه‌و وه‌ر كردن كراس و به‌سين قۆماشێگ درێژ ك وه‌پێ ئويشن شاڵ، دڵنگ ئه‌و وه‌ر كردن پياوه‌يل كورد ته‌مام ئه‌دێ.
وه‌لى، ژن كورد، دڵنگ تايبه‌ت وه خوه‌ى ديرێد ك شواڵێگ وشا و كراسێگ و وه‌ل شالێگ په‌ين ك وه نوقره ديزاين كريايه. ئمجا له ئاخره‌و يه ئويشێ: ژنه‌يل كورد كراسێ ئه‌كه‌نه وه‌ر ك وه‌پێ ئويشن سه‌دريه.
