فدراسيۆن تايفه‌يل ماد

فدراسيۆن تايفه‌يل ماد
2012-04-09T10:59:50+00:00
يه‌كه‌وگرتن تايفه‌يل ناوبريه‌يد ك له‌ ناوچه‌يل باشوورى ترو باشوور خوه‌رهه‌ڵات ماننا وه‌ دى هاتنه‌و وه‌پيان وتنه‌ فدراسيۆن تايفه‌يل ماد.

له‌ يه‌گ كام يه‌ك له‌ تايفه‌يل به‌شێ له‌ى فدراسيۆنه‌ بويه‌، له‌ ماڕگه‌يل و سه‌رچه‌ويل ئاشوورى زانيارى ئه‌وجووره‌ى نه‌كه‌فتيه‌سه‌ ده‌س، وه‌لى دياره‌ ك ته‌مام تايفه‌يل ماد به‌شێ له‌ى فدراسيۆنه‌ بوينه. هه‌ وه‌ى مه‌مه‌ريشه‌، ئاشووريه‌يل بڕێ له‌ تايفه‌يل ئه‌ى فدراسيۆنه‌ وه‌ ناو مادى نام نيه‌وه‌ن.

هه‌ردۆت ئێژێ: ماده‌يل  شه‌ش په‌لن: بۆسيه‌يل، پارتاكنيه‌يل، ئه‌سترۆخاتيه‌يل، ئاريزانتيه‌يل، بۆديه‌يل و مۆغه‌يل.

له‌ى ناوه‌، ته‌نيا ناو تايفه‌ى په‌رتاكنيه‌يل ك له‌ ناوچه‌ى خوه‌رهه‌ڵات ئه‌صفه‌هان ئيسه‌ ژيانه‌، ناوێگه‌ ك ريشه‌ى وه‌ ئاشكرا دياره ئاريه‌.

ئيچنه‌ ديار ئه‌ده‌ێ ك پارتاكنيه‌يل له‌ ئه‌و دوياى تايفه‌يل ماد جيا ژيانه‌و بڕێ جاريش له‌ بانيان هساو نه‌وينه‌.

له‌ تايفه‌يل تر ماديش، ته‌نيا ناو ئاريزانتيه‌يل، ك دياره‌ ناوێ ئيرانيه‌و بايه‌د له‌ كه‌ليمه‌(ئاريا زه‌نتۆ) يا تايفه‌يل ئارياييه‌يل بوود.

وه‌ ئه‌نجامێ ك له‌ى مه‌سه‌ڵه‌ تويه‌نيم بره‌سيم، يه‌سه‌ ك چوين ئاريزانتيه‌يل له‌ ناونى تايفه‌يل تر ماد چوى تايفه‌يل ئارى ديارى بوينه‌، چما تويه‌نيم يه‌ قه‌بول بكه‌يم ك ئه‌و دوياى تايفه‌يل ماده‌ ريشه‌ى ئارى نه‌يرن!؟.

يا قسيه‌ تر، يه‌ بويشيم، شايه‌د ڕه‌چه‌ڵه‌ك راسگانى ماده‌يل، گۆتيه‌يل و ئيلامى زووانه‌يل بوين و له‌ بان يه‌ك، تايفه‌يل كاسى پێكهاوردنه‌. وه‌لى داشتن زووان ئيرانى له‌ ناو فره‌ له‌ تايفه‌يل تر چه‌وه‌ره‌و و مۆغه‌يل ك پياويل ئايينى بوينه‌ له‌ سه‌رتاوه‌پاى ئيران، له‌يانه‌ پێكهاتيه‌، په‌روه‌رده‌يل ئايينى خوه‌يان وه‌ زووان ئارى وتنه‌و بڵاو كردنه‌.

له‌سه‌ده‌ى هه‌فتم وه‌رجله‌ زايين وه‌ره‌وئيلا، ته‌مام ناوه‌يل مادى ك كه‌فتنه‌سه‌ ده‌س، ريشه‌ى ئاشكراى ئارى ديرن. بێجگه‌ له‌ ناو ئاريزانتيه‌يل، ئيچنه‌ له‌وه‌ر چه‌و ئه‌ياد ك ناو تايفه‌يل پارتاكنيه‌يل و ئه‌سترۆخانيه‌يل هه‌م ريشه‌ى ئيرانى ديڕن.

شايه‌د فدراسيۆن تايفه‌يل ماد چوى يه‌كه‌وگرتن تايفه‌يل بێجگه‌ ئيرانى بويه‌و به‌ش ئاريايى نيشته‌جى بويه‌ له‌ سه‌رزه‌مين ماد، دوياى يه‌ چوى تايفه‌يل ئارى وه‌ شێوه‌ى جيا دامه‌زريايه‌.

هه‌ ئيچنه‌يشه‌، شايه‌د ده‌سه‌واژه‌ى(ماده‌يل) ريشه‌ى(ئيلامى – كاسى) داشتوود. سه‌رچه‌وه‌يل ئاشوورى له‌ رزار ده‌سه‌واژه‌يل ماداى و ئاماداى ك  مه‌به‌س له‌لێ فدراسيۆن تايفه‌يل ماد بويه‌، ده‌سه‌واژه‌ى ماناى ك ئيچنه‌ دياره‌ ك ريشه‌ى ئيلامى ديرێد هاوردنه‌و شايه‌د يه‌ بره‌سنێد ك له‌ قه‌ديمه‌و ده‌سه‌واژه‌ى ماد له‌ ئه‌ى سه‌ر‌زه‌مين هه‌ بويه‌سه‌ى.

وه‌ هه‌رشێوه‌، بوين نه‌سه‌وه‌ى ئارى ك هويرده‌هويرده‌ نه‌خش گرنگترێ له‌ فدراسيۆن تايفه‌يل مادى بازى ئه‌كا، له‌ چشته‌يل خۆزماڵى نيه‌.

له‌ سه‌ده‌ى 9 تا سه‌ده‌ى 7 وه‌رجله‌ زايين، زووان ناوچه‌يل ئيسه‌ى ئازه‌ربايجان و كوردستان ئيران، ئيرانى نه‌ويه‌، نيشته‌جيه‌يل ئه‌ى ناوچه‌يله‌ وه‌ زووانه‌يل لۆلۆبى و گۆتى و چوى ئه‌ى زووانه‌يل قسيه‌ كردنه‌، ته‌نيا له‌ خوه‌رهه‌ڵات دوير يانێ له‌ ناوچه‌ى تاران و ئه‌صفه‌هان ئيرنگه‌ زووان ئيرانى وه‌ ته‌مامى بويه‌.

وه‌ ئه‌ساس سه‌رچه‌وه‌يل كوينه‌ى ئاشوورى و يونانى و ئيرانى، له‌ بان يه‌ك يه‌ ئاشكرا ئه‌كه‌ن ك سێ تايفه‌ له‌شه‌ش تايفه‌ى دروسكه‌ر فدراسيۆن ماده‌يل، يانێ بۆسيه‌يل(كه‌ردوخه‌يل و ميتانيه‌يل)، ئه‌سترۆخان(ساگارتيه‌يل، كرمانجه‌يل)، بۆديه‌يل(لوڕه‌يل ئيسه‌)، سه‌ر وه‌ كورده‌يل و لوڕه‌يل(نه‌سه‌وه‌يل كوينه‌ى گۆتى، لۆلۆبى و هورى) بويه‌. سێ تايفه‌ى تر له‌ ئاريزانتيه‌يل(تايفه‌يل ئارى يا به‌گه‌يل و خانه‌يل) بويه‌ ك له‌ نزيكى كاشان ژيانه‌. تايفه‌ى مۆغه‌يل ك له‌ ناوچه‌ى ناونى ره‌غه‌ ئازه‌ربايجان(مه‌راغه‌ى ئيسه‌) و ره‌غه‌ى تاران(ره‌ى) نيشته‌جى بوينه‌. ئمجا پارتاكانيه‌يل(وه‌ماناى مه‌ردمێ ك له‌ لوى چه‌م ژيان ئه‌كه‌ن – شايه‌د ئشاره‌ى وه‌ زاينده‌رود بوود) ك له‌ ناوچه‌ى ئه‌صفه‌هان ئيسه‌ ژيان كردنه‌.

وه‌ ئه‌ساس سه‌رچه‌وه‌يل يونانى، له‌ سه‌رزه‌مين كه‌مندازان ساگارتى(زاكرۆتى – ساگرتى) هه‌ ئه‌ى كرماشان ئيسه‌، ماده‌يل ساگرتى ژيانه‌ ك وه‌ شێوه‌ى بابلى – يونانى ناو خوه‌يان يانێ زاگرۆس(زاكرۆتى، ساگرتى) له‌ كويه‌سانه‌يل خوه‌رهه‌ڵات فلات ئيران بوينه‌. ناو ئه‌ى تايفه‌يله‌، له‌ فدراسيۆن پارسيش هه‌سه‌، خه‌ت په‌يوه‌ندى خوينى تايفه‌يل مادو پارس، هه‌ له‌ى تايفه‌ى ساگاراتيه‌يل(زاكرۆتى، ساگرتى) سه‌رچه‌وه‌ ئه‌گرێد. تايفه‌يل پارس وه‌رجله‌ يه‌گ بچن وه‌ره‌و باشوور، ده‌وه‌ره‌ى درێژى له‌ ناو ناوچه‌يل ماد بوينه‌و ئمجا دوياى وه‌ چينه‌ وه‌ره‌و باشوور.

وه‌ سه‌ختى تويه‌نيم مه‌مه‌ر يه‌كم فدراسيۆن ماد باسێ كه‌يم ك ئه‌ى مه‌سه‌له‌ى فدراسيۆنه‌ فێشتر لايه‌ن به‌رگرى يا هێرش كه‌ر داشتيهو وه‌ جوورێ‌ چاره‌سه‌رێ له‌ لاى خوه‌مان بكه‌يم.

وه‌ سه‌ر يه‌وه‌، له‌ يه‌گ مه‌نن فره‌درێژ ئه‌ى فدراسيۆنه‌ ك ماد داڕشنێ بويه‌، يه‌ ئاشكرا ئه‌كا ك هه‌وه‌جه‌ وه‌ هاوكارى تايفه‌يل بويه‌ ئه‌را يه‌گ له‌ وه‌رايوه‌ر هێرشه‌يل ئاشووريه‌يل(834تا788 وه‌رجله‌ زايين) بگرن، ئيچنه‌يش وه‌ هويچ شێوه‌ى ناتوانيم له‌ سه‌رێ گومانێ داشتويم.

ئاشووريه‌يل تا ئاخره‌يل سه‌رده‌م حوكمڕانى(ئاشوور به‌نى پاڵ دويم-884 تا859 وه‌رجله‌ زايين) له‌ قڵايل سنوورى زاگرۆس نه‌تويه‌نسته‌ ره‌د بون و بانه‌و ناو ناوچه‌ى دوير له‌ى سنووره‌.

وه‌لى له‌ دوياى يه‌گ، باره‌گا جه‌نگى له‌ زامۆئا ئه‌را خوه‌يان سازين، هێرشه‌يل تێژێ كردنه‌ بان سه‌رزه‌مين مادو ده‌رياى كاسپى(مازه‌نده‌ران ئيسه‌)و وه‌ ئه‌نجام ره‌سين. هه‌ ئه‌وچنه‌ ك نيشته‌جيه‌يل ناوچه‌يل جيا له‌ يه‌ك ماد، خوازين سه‌روه‌خوه‌يى و ئازادى خوه‌يان بپيه‌رزن، بايه‌د له‌ وه‌رايوه‌ر ده‌س خه‌ره‌يل، دامه‌زرياى فره‌ وه‌هێزێ له‌ وه‌گ له‌ ئاخره‌يل سه‌ده‌ 10 و 11 وه‌رجله‌ زايين له‌ ناو سه‌رزه‌مين زامۆئا بويه‌، ئه‌را خوه‌يان دروس بكه‌ن.

ئه‌و رێخريايه‌، شايه‌د ده‌وڵه‌تى له‌ سه‌رده‌م زامۆئاى ناونى له‌ لوى ده‌رياچه‌ى ئورۆميه- ورمێ) يانێ ماننا يا يه‌ك ده‌زگاى فره‌وه‌هێز تايفه‌يى چوى فدارسيۆن تايفه‌يل ماد بويه‌./ش

 

Shafaq Live
Shafaq Live