سان نويسرياى حه‌موورابى له شووش تا پاريس
ياساى حه‌مورابى گه‌وراترين نيشانه‌ى ژيار مزۆپۆتامياسه ك ها له روى ستوينێ ك جنسێ له بازاڵه‌ته‌و به‌رزيى 2مه‌ترو 25 سانتيمه‌تره‌و پيه‌نيشێ 65 سانتيمه‌تره ك وه فه‌رمان حه‌مورابى(1792 -1750 وه‌رجله زايين) تراشياو نويسيايه.
ئه‌وى فه‌رمانڕه‌واى وه‌ناوده‌نگ بابل له شار سيپار، شار شاماش خوداى داد بويه. ئه‌ى سان نويسريايه له سه‌ده‌ى 12 وه‌رجله زايين، وه ده‌س شازايه‌ى له وڵات هاوساى، ئيلام ك له ئيران بوى له بابله‌و ئه‌را شووش بريا.
ئه‌ى سان نويسريايه وه‌ل شوونه‌واره‌يل تر له بابل و ئاكرۆپۆليس شووش بوينه. سان نويسرياى حه‌مورابى گرنگترين سان نويسريايه ك ياسايل له روى نويسان و وه جى مه‌نه‌ى له خوه‌رهه‌ڵات نزيك كوينه‌سه‌و ده‌ق ئه‌ى سان نويسريايه خاڵه‌يل له باوه‌ت مه‌زه‌و، ئابوورى، جه‌مگاو مێژوو له‌و سه‌رده‌مه‌سه. وێنه‌ى ئه‌ى سان نويسريايه يه نيشان ئه‌ده‌ێ ك پادشا فه‌رمانه‌يل خوه‌ى وه شاماش ئه‌يرێد. ده‌ق ئه‌ى سان نويسريايه ك وه خه‌ت بزماريه‌و وه زووان ئاكدى نويسيايه. ژماره‌ى ئه‌ى ياسايله 282 مادده‌يه.
بڕێ له ياسايل كه‌نياى له روى ئه‌ى سان نويسريايه له باوه‌ت دزى كردنه
ئه‌گه‌ر كه‌سێ، كه‌س تر تاوانبار بكاو تاوانبار بچووده چه‌م و له ناو ئاو چه‌م بخنكيه‌يد، ئه‌و تۆمه‌ته راس بويه‌و ئه‌وه‌گ تۆمه‌تد دايه له‌و كه‌سه، خانگ تاوانبار ئه‌را خوه‌ى به‌يد. ئه‌گه‌ر چه‌م بێ تاوان بوين تاوانبار بسه‌ڵمنێدو تۆمه‌تبار هويچ وه پێ نايد، ئه‌وه‌گ تۆمه‌ت دايه بايه‌د بمرێدو وه چه‌واشه‌و بێ تاوان پاكه‌و بوى له تاوان ئه‌دێ وه خاوه‌ن خانگ ئه‌و كه‌سه.
ئه‌گه‌ر كه‌سێ تۆمه‌ت تاوانێ باريد ئه‌را لاى گه‌ورايل و ريش چه‌رمه‌گه‌يل و نه‌تويه‌نێد ئه‌ى تۆمه‌ته ك دايه راسى بسه‌ڵمنێد، ئه‌گه‌ر تۆمه‌ت ئه‌ى تاوانه گه‌ورا بوود، وه مردن حوكم له سه‌ر دريه‌يد.
ئه‌گه‌ر كه‌سێ چشتێ له په‌ره‌ستگا يا له ماڵ پادشا بدزێد، هه‌م دزو هه‌م ماڵ سێن له دز حوكم وه مه‌رگ له سه‌ريان دريه‌يد.
ئه‌گه‌ر كه‌سێ له كوڕ يا به‌ندى مردگێ بێ ئه‌وه‌گ كه‌سێ گواى بوود يا په‌يمانێ نياشتوود، چشتێ بسێنێد تواى ئاڵتۆن يا نوقره، به‌نده‌ى پياو يا ژن، په‌س يا گا، خه‌ر و...تد، ئه‌و كه‌س ك سێنێدان، چوى دز وه هساو ئه‌يادو بايه‌د بكوشيه‌يه‌د.
ئه‌گه‌ر هن پياو ئازادێ بوود، بايه‌د 10 فۆڵد به‌يدو ئه‌گه‌ر چشتێ ئه‌را دان نه‌يرێد بايه‌د بمرێد.
ئه‌گه‌ر كه‌سێ كاڵاى له ده‌س بداو ئه‌وه له لاى كه‌س تر بوينێدو ئه‌ى كه‌سه داواو بكا ك ئه‌وه له بازرگانێ وه شاتيه‌و سه‌نيه‌سه‌ى وهن خوه‌يه، ئه‌وه‌خته‌يش خاوه‌ن ئه‌و كاڵا بازرگان و شاته‌يل خوه‌يش باريدو قازى شاتيدا وهانه دپيه‌كه‌و بكا، له‌ى شيوه بازرگان دزه‌و وه هساو ئه‌يادو بايه‌د بمرێد.
ئه‌گه‌ر بسێن بازرگان و شات نارێدو خاوه‌ن ماڵ شات بارێد، بسێن دزه‌و بايه‌د بمرێد.
ئه‌گه‌ر شاتێ له وه‌رده‌س نه‌ود، قازى مه‌فه‌رێ شه‌ش مانگان ئه‌داو ئه‌گه‌ر له‌ى شه‌ش مانگه شاته‌يل نان، ئه‌و كه‌سه قه‌رزباره‌و بايه‌د تاوان به‌يده‌و.
ئه‌گه‌ر كه‌سێ به‌نده‌ى پياو يا ژن له ماڵ پادشا يا له پياو ئازاد تر ده‌يشت له ده‌روازه‌ى شار بگرێد، ئه‌و حوكم مردن ديرێد.
ئه‌گه‌ر به‌نده‌ى پياو يا ژن ك له ماڵ پادشا يا له مال پياو ئازادێ وايدو بچووده ماڵ كه‌س ترو ئه‌و خاوه‌ن ماڵ ناريده‌ى ئه‌را وه‌رده‌م مه‌ردم گشتێ، خاوه‌ن ماڵ حوكم مردن ئه‌راى دريه‌يد.
ئه‌گه‌ر كه‌سێ به‌نده‌ى پياوه يا ژن له ناوچه‌يل تر بوينێده‌و ئه‌ڵيه‌وگه‌ردنيد وه خاوه‌نێ، خاوه‌ن به‌نده، بايه‌سه دو شه‌كڵ نوقره به‌يده ئه‌و كه‌سه.
ئه‌گه‌ر به‌نده ناو خاوه‌ن خوه‌ى ناريده زووان، بايه‌د بوه‌نه‌ى ئه‌را كۆشك و له‌وه‌ر له‌لێ پرسين فێشترێ لێ بكه‌ن تا ئه‌ڵيه‌وگه‌ردننه خاوه‌نێ.
ئه‌گه‌ر كه‌سێ ماڵێ كونا بكا(ئه‌را دزى)، ئه‌و كه‌سه بايه‌د هه له ناو ئه‌و كونا ك له ماڵه‌گه كرياس، بوكشيه‌يدو هه له‌وه‌ر هه‌ى بيڵ بان ده‌مێ بكه‌ن.
ئه‌گه‌ر له كه‌سێ دزى بكريه‌يدو دزه‌گه نه‌گريه‌يد، ئه‌و كه‌س ماڵ بريايه بايه‌د قه‌سه‌م بخواد ك له‌لێ دزى كرياس و جه‌مگاو ئه‌و مه‌ردمه‌گ هانه نزيكێ و ئه‌ى دزيه له‌وره روى دايه، بايه‌د تاوان ئه‌ى دزيه به‌نه خاوه‌ن ماڵ.
ئه‌گه‌ر كسێ دزيا، جه‌مگا بايه‌د يه‌ك ميناى له نوقره به‌يده بنه‌ماڵه‌ى ئه‌و كه‌س دزيايه.
ئه‌گه‌ر ئاگر پسا ماڵێ وێران كردو كه‌سێ هات تا ئه‌ى ئاگره بكوشێده‌و ئمجا چه‌و وه ماڵ خاوه‌ن ماڵ داشت و ئه‌و ماڵه گرت، بايه‌د بخريه‌يده ناو ئاگر.
ئه‌گه‌ر سه‌رگرووپ يا سه‌ربازێ ئاسايى ك بايه‌د وه فه‌رمان پادشا بچياد وه جه‌نگ، سه‌ربازێ كرا كرد تا وه جى ئه‌را جه‌نگ بچوود، هه‌ق ومز ئه‌ى گرووپه يا سه‌ربازه‌گه نيا، حوكمێ مردنه‌و ئه‌و كه‌سه ك وه كرا گيرياس ئه‌ده‌ێ وه خاوه‌ن ماڵ ئه‌و كه‌سه.
ئه‌گه‌ر كه‌سێ باخ يا زوى كشتۆوكاڵ خوه‌ى وه به‌هاى ديارى كريا دا وه كراو پاره‌گه‌ى سه‌ن، وه‌لى هه‌واى گه‌ن مه‌ياخڵ و هويرده‌دان له ناوبرد، زه‌ره‌و زيان ها له مل جفتيار.
ئه‌گه‌ر جفتيارێ وه مه‌مه‌ر سه‌رنه‌كه‌فتن له ساڵ يه‌كم، كاڵين دا وه كه‌س تر، خاوه‌ن ناتوانێد له‌لێ سه‌رده‌س بگرێدو هه وه ئه‌ساس په‌يمانێ ك ديرن به‌ش خوه‌ى له ئاخر وه‌رز سێنێد.
بڕێ ياسا له بان په‌يوه‌نديه‌يل خێزان
ئه‌گه‌ر كه‌سێ وه مه‌مه‌ر قه‌ر‌زێگ ك داشتيه‌و نه‌تويه‌نسيه به‌يده‌ى خوه‌ى يا ژنه‌ى يا مناڵ خوه‌ى بفروشيد يا كليان بكا ئه‌را كار، ئه‌وانه بايه‌د تا سێ سال ئه‌را ئه‌و كه‌سه ك ئه‌وانه سه‌نيه كار بكه‌ن و له ساڵ چوارم ئازاديان بكا.
ئه‌گه‌ر پياوێ ژن بخوازێ، وه‌لى وه‌ليا جفت نه‌ودن و نه‌خه‌فێد، ئه‌و ژنه هاوسه‌رێ نيه.
ئه‌گه‌ر ژن وه‌ل پياو تر بێجگه له شويه‌گه‌ى خوه‌ى په‌يوه‌ندى داشتوود، بايه‌د هه‌ردوگيان بوه‌سيه‌ن وه په‌له‌تگێ و بخريه‌نه ناو ئاو. وه‌لى شوى تويه‌نێد ژن خوه‌ى بوه‌خشێدو پادشايش تويه‌نيد به‌نده‌يل خوه‌ى.
ئه‌گه‌ر پياوێ وه هاوسه‌ر ئازه‌و كه‌س ترك ك هيمان ها له ماڵ باوگ خوه‌ى ده‌س درێژى بكا، ئه‌ى پياوه سزاى مردنه.
ئه‌گه‌ر ژنێ وه يه تاوانبار بوود ك په‌يوه‌ندى گه‌ن ديرێد، وه‌لى له وه‌ت جفته‌و بوين نه‌گرياس، ئه‌و ژنه بايه‌د ئه‌را شويه‌گه‌ى خوه‌ى بخاده ناو ئه‌و چه‌م.
ئه‌گه‌ر پياوێ له جه‌نگ كه‌فته ده‌س دوژمن و له ماڵ ئه‌وى چشته‌يله هه‌سه ك ژن بتويه‌نێد وه‌ليان ژيان بكا، وه‌لى ئه‌و ژنه ماڵ خوه‌ى بيلده جى و بچوود ماڵ تر، ئه‌و ژنه بايه‌د بخريه‌يد ناو ئاو چه‌م.
وه‌لى ئه‌گه‌ر له ماڵێ چشت ئه‌را وه‌گ ژيان خوه‌ى وه پێ بوه‌يده سه‌ر نه‌وه‌دو ژن بچوود ئه‌را ماڵ تر، ئه ژنه دى تاوانێ نه‌يرێد.
ئه‌گه‌ر پياوێ بخوازێ له ژنێ ك ئه‌راى مناڵ هاورديه جياوه‌و بوود، بايه‌د بێجگه له جياز ئه‌وى، به‌شێ نه‌قدى له زاروزوه‌ى خوه‌ى به‌يد پێ. هناى ك ژن مناڵه‌يل ئه‌و پياوه گه‌ورا كرد، به‌شێ له ماڵيشێ هن ئه‌و مناڵه‌يله‌سه، هه ئه‌وقه‌ره ك وه كوڕ ئه‌ره‌سێد، وه ئه‌وه‌يش ره‌سێد. تويه‌نێديش وه‌ل پياوه‌ێ ك دڵ وه پێه‌و بوود، شوى وه پێ بكا.
ئه‌گه‌ر پياوێ بخوازێ له ژنه‌ى ك هويچ مناڵێ له‌لێ نه‌يرێد له‌لێ جياو بوود، بايده وه‌رايوه‌ر سه‌نين ئه‌وى و هه ئيچنه‌يشه جيازێ ك له ماڵ باوگێ وه‌ل خوه‌يا هاورديه، به‌يده ئه‌و ژنه‌و ئه‌و وه‌خته تويه‌نێد له‌لێ جياو بوود.
ئه‌گه‌ر ئه‌را سه‌نێنێ هويچ نيايه، بايه‌د وه‌رايوه‌ر يه‌ك مينا ئاڵتۆن چوى پێشكه‌شى بدا وه‌پێ.
ئه‌گه‌ر ژن پياوێ ك له ماڵ ئه‌و ژيان ئه‌كا، بخوازێ له‌لێ جياو بوود يا بچوود ژێر قه‌رزه‌و يا ته‌قلا بكا تا ماڵێ وێران بكا يا شويه‌گه‌ى له وه‌ر چه‌و نه‌گرێد يا له باوه‌ت دادوه‌رى تاوانبار بوود، ئه‌گه‌ر شويه‌گه‌ى بخوازێ خوه‌ى له‌لێ رزگار بكا، هه‌وه‌جه وه يه نيه ك چشتێ به‌يده پێ. وه‌لى ئه‌گه‌ر شوى ئه‌و ژنه ئازاد نه‌كاو ژن تر بخوازێد، ژن يه‌كم بايه‌د چوى خزمه‌تكارى له ماڵ شويه‌گه‌ى بمێنێد.
ئه‌گه‌ر ژنێ شوى بكا وه پياوێ و خزمه‌تكارێ به‌يده پێ و ئه‌رايش مناڵ باريد، ئه‌و پياوه ناتويه‌نێ ژن دوێم بخوازێد.
ئه‌گه‌ر پياوێ ژنێ بخوازێدو له‌لێ مناڵدار نه‌ودو بخوازێ ژن دويم باريدو باريده‌ى ئه‌را ماڵ خوه‌ى، ژن دويم هويچ وه‌خت نه‌بايد پايگاى ژن يه‌كم بگرێد.
ئه‌گه‌ر ژن ماڵێ تويش نه‌خوه‌شى بوودو پياو بخوازێ ژن تر باريد، نه‌بايد ژن يه‌كم له ماڵ بكه‌يده‌و ده‌يشت، به‌ڵكو بايه‌د له ماڵێ ك سازيايه بمێنێد، تا وه‌ختێ ك زينگيشه هيوه‌تێ بكا.
ئه‌گه‌ر ئه‌ى ژنه نه‌خوازێ له ماڵ پياو بمێنێد، پياو بايه‌د جياز ژنه به‌يدو كلێ بكا ئه‌را ماڵ باوگێ.
ئه‌گه‌ر ژنێ ك له‌ماڵ پياو تر ژيان كرديه‌و وه‌ل پياو ئه‌ى په‌يمانه به‌سينه ك نه‌يده وه هويچ قه‌رزدارێ، ئه‌گه‌ر پياو وه‌رجله خوازيانێ قه‌رزى داشتيه، دويا يه‌گ ئه‌و ژنه هاته ناو ماڵ ئه‌و پياوه، قه‌رزدار ناتويه‌نێ ئه‌و ژنه له جى قه‌رز بوه‌يد.
هه ئيچنه‌يش ئه‌گه‌ر قه‌رزيش وه‌لايه‌و بوود، قه‌رزدار ناتونێ شويه‌گه‌ى بگرێد.
ئه‌گه‌ر كه‌سێ وه‌ل داڵگ و باوه‌گ خوه‌ى زه‌نا بكا، هه‌ردوگيان سزنن./ش
